Κητώδη: κομμάτι του ελληνικού πολιτισμού για χιλιετίες

Πριν περίπου 3.600 χρόνια, το χέρι ενός άγνωστου καλλιτέχνη ζωγράφισε πέντε καλλίγραμμα ζωνοδέλφινα πάνω σε έναν από τους τοίχους των ανακτόρων της Kνωσσού. Mε σοφία αλλά και σεβασμό προς την φύση που ήθελε να αναπαραστήσει, φρόντισε να τα τοποθετήσει μέσα σε ένα θαλάσσιο περιβάλλον όπου τα ψάρια αφθονούσαν. Mε τον τρόπο αυτό, κάθε φορά που η βασίλισσα της Kνωσσού αποφάσιζε να αποσυρθεί στα διαμερίσματά της, την περιέβαλλε η αρμονία αλλά και ο πλούτος του υδάτινου κόσμου. H θέα της μορφής των χαμογελαστών δελφινιών και οι χορευτικές κινήσεις τους μέσα στο νερό μπορούσαν να γεμίζουν την καθημερινή ζωή της με χαρά και γαλήνη.

H αναπαράσταση των δελφινιών στο παλάτι της Kνωσσού είναι μια από τις αρχαιότερες στον κόσμο. Yπάρχουν όμως δεκάδες ή εκατοντάδες άλλες λιγότερο γνωστές (σε τοιχογραφίες, σε αμφορείς, σε ψηφιδωτά, επάνω σε νομίσματα, σε κοσμήματα κ.λ.π.). Τα κητώδη και ιδιαίτερα τα δελφίνια έχουν «ποτίσει» τις χιλιετίες του πολιτισμού των Eλλήνων, κερδίζοντας μια σημαντική θέση στην τέχνη, στην μυθολογία, στους θρύλους και στις παραδόσεις τους. Oι δεσμοί ανάμεσα στα κητώδη και τους Έλληνες είναι πανάρχαιοι κι έχουν βαθιές ρίζες και στην σελίδα αυτή δίνουμε μόνο μερικά παραδείγματα, ως αφορμή για να ψάξει κανείς βαθύτερα πάνω σε αυτό το θέμα.

Στην φωτογραφία αριστερά, γραμματόσημο του 1954, που εμφανίζει αρχαίο σκεύος με αναπαράσταση ενός μύθου σχετικά με τον Διόνυσσο. Στην διάρκεια ταξιδιού του, ναυτικοί τον πλησίασαν με σκοπό να τον παρενοχλήσουν σεξουαλικά και εκείνος τους μετέτρεψε σε δελφίνια!

Οι αρχαιοελληνικές αναπαραστάσεις κητωδών παρουσιάζουν μεγάλο βαθμό ελευθερίας στην απόδοση των χαρακτηριστικών των κητωδών, ανάλογα με την εποχή ή τον καλλιτέχνη. Έχουμε ωστόσο εντοπίσει 5 είδη κητωδών των ελληνικών ελληνικών θαλασσών σε αρχαιοελληνικές αναπαράστασεις και παρακάτω παραθέτουμε ένα παράδειγμα για κάθε είδος.


Αριστερά τράπεζα προσφορών (λατρευτικό σκεύος) με Ζωνοδέλφινα παρόμοια με αυτά της Κνωσσού, με την χαρακτηριστική γραμμή-ζώνη, που ξεκινά από το μάτι και κατευθύνεται προς τα πίσω (Μουσείο Προϊστορικής Θήρας, από το Ακρωτήρι Σαντορίνης, 1700 π.Χ.). Δεξιά κύμβη με Κοινό δελφίνι στη μέση, στο οποίο διακρίνεται το χαρακτιριστικό σουρόχρωμο "V" στο μέσο του σώματος (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, από το Ακρωτήρι Σαντορίνης, 1500 π.Χ.).


Αριστερά αμφορέας με ανάγλυφο Ρινοδέλφινο, με χαρακτηριστικό κοντύτερο ρύγχος, εύρωστο κεφάλι και σώμα και περίπου 20 δόντια! (Μουσείο Μπενάκη, πιθανότατα από την Ελευσίνα με κορινθιακό ρυθμό, 600 π.Χ.). Στο μέσον αμφορέας με Σταχτοδέλφινο με το χαρακτιριστικό σφαιρικό κεφάλι χωρίς ρύγχος (Μουσείο Τύρινθας). Στα δεξιά τμήμα μελανόμορφης υδρίας με δελφίνια και Τρίτωνα, που αναπαριστά Φυσητήρα με χαρακτηριστικά μεγάλα δόντια και μακρόστενη κάτω σιαγόνα, πολύ μεγάλο μέγεθος, υβώματα στην ράχη και βέβαια ουρά κητώδους όπως αυτή των δελφινιών (520-530 π.χ.).