Ο Ζιφιός (Ziphius cavirostris) είναι ένα κητώδες μέσου μεγέθους με εμφάνιση που θυμίζει ένα μεγάλο και παράξενο δελφίνι με μήκος που φθάνει τα 6 μέτρα (συνήθως 4.5-5.5). Οι ζιφιοί είναι πολύ δύσκολο να παρατηρηθούν και να μελετηθούν εξ' αιτίας του μεγάλου χρόνου κατάδυσής τους (20 έως 80 λεπτά), της "ήσυχης" συμπεριφοράς τους (σχεδόν ποτέ δεν κάνουν άλματα), αλλά και λόγω του ότι αποφεύγουν την επαφή με τον άνθρωπο και τις δραστηριότητες του. Έτσι, η γνώση σχετικά με αυτά τα ζώα είναι λιγοστή και μέχρι πολύ πρόσφατα προερχόταν σχεδόν μόνο από εκβρασμούς. Όπως ακριβώς και οι φυσητήρες, οι ζιφιοί τρέφονται με βαθύβια καλαμάρια που συλλαμβάνουν σε βάθη που φθάνουν ή και ξεπερνούν ακόμη και τα 2000 μέτρα!

Το ερευνητικό πρόγραμμα "Ziphius" ξεκίνησε το 1996 με την μελέτη του φαινομένου του εκβρασμού και θανάτου 20 τουλάχιστον ζιφιών στην περιοχή του Κυπαρισσιακού Κόλπου. Η πρώτη σημαντική ανακάλυψη των σχετικών ερευνών στα πλαίσια του προγράμματος ήταν η εξακρίβωση της αιτίας του φαινομένου αυτού, που ήταν η χρήση ισχυρού στρατιωτικού σόναρ στην διάρκεια ναυτικών ασκήσεων. Δημοσιεύθηκε στο κορυφαίο επιστημονικό περιοδικό Nature (το άρθρο σε μορφή PDF) το 1998 και άνοιξε ένα τεράστιο διεθνές επιστημονικό θέμα για την προστασία των κητωδών σε όλους τους ωκεανούς του πλανήτη. Παράλληλα, μεταδόθηκε παγκοσμίως μαζί με συνεντεύξεις μελών του Ινστιτούτου Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος από το Reuters, το BBC World Service, το CNN, το ABC News, το Time, τους Times, το Economist, την Guardian (international), το BBC Wildlife Magazine και δεκάδες άλλα διεθνή και ελληνικά ΜΜΕ. Η έκταση που πήρε το θέμα οδήγησε το ΝΑΤΟ σε προσωρινό πάγωμα των ακουστικών στρατιωτικών δοκιμών και το ανώτατο αμερικανικό δικαστήριο και το αμερικανικό κοινοβούλιο στην κατάργηση αποφάσεων του προέδρου Bush σχετικά με στρατιωτικές ασκήσεις με χρήση στρατιωτικού σόναρ. Παράλληλα, σε επιστημονικό επίπεδο, άνοιξε ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο μέσα στο οποίο έγινε και και συνεχίζει να παράγεται η μεγαλύτερη πρόοδος στην γνώση μας σχετικά με τα κητώδη, χάρη στην ειδική τεχνολογία που αναπτύχθηκε (π.χ. τους επικολλούμενους μικροκαταγραφείς DTAG) για να μελετηθεί η επίδραση των σόναρ και του θορύβου γενικότερα στα βαθιά καταδυόμενα κητώδη (κυρίως ζιφιοί και φυσητήρες).

Έκτοτε, το Ινστιτούτο μελετά τους ζιφιούς τόσο στο φυσικό τους περιβάλλον στις ελληνικές θάλασσες, όσο και σε περιπτώσεις εκβρασμών (μαζικών ή ατομικών). Το 2003 το θέμα των μαζικών εκβρασμών ζιφιών ως αποτέλεσμα ακουστικών στρατιωτικών δοκιμών ήρθε πολύ γρήγορα και πάλι στην επιφάνεια, μετά από ανάλογους μαζικούς εκβρασμούς στις Μπαχάμες (2001) και τα Κανάρια νησιά (2002), που επιβεβαίωσαν με τραγικό τρόπο τις ανακαλύψεις μας. Η επιβεβαίωση ανάγκασε τους επιστημονικούς εκπροσώπους του ΝΑΤΟ να παραδεχθούν δημοσίως στην διάρκεια του 17ου Ευρωπαϊκού Συνεδρίου Κητολογίας ότι το Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος είχε δίκαιο στον ισχυρισμό του ότι ο μαζικός εκβρασμός του 1996 στον Κυπαρισσιακό κόλπο οφειλόταν σε ασκήσεις του ΝΑΤΟ. Στο σχετικό workshop "Active sonar and cetaceans" το Ινστιτούτο μας έκανε και νέα αποκάλυψη για μαζικούς εκβρασμούς το 1997 και 2000 στην διάρκεια Νατοϊκών ασκήσεων στο Ιόνιο Πέλαγος. Χρειάστηκαν άλλα 6 χρόνια για να δικαιωθούν και οι νεότερες ανακαλύψεις μας με την παραδοχή ότι είχε γίνει χρήση στρατιωτικού σόναρ και το 1997 και το 2000 στην διάρκεια των εκβρασμών (βλέπε κίτρινες και κόκκινες υπογραμμίσεις σε σχετικό άρθρο). Δυστυχώς, παρά τα όποια μέτρα που υποτίθεται ότι παίρνουν τα νατοϊκά ή εθνικά πλοία με στρατιωτικά σόναρ, οι μαζικοί εκβρασμοί ζιφιών στην διάρκεια ναυτικών ασκήσεων συνεχίζονται. Μοναδική εξαίρεση αποτελούν τα Κανάρια Νησιά, όπου μετά από συστάσεις των επιστημόνων, η Ισπανική κυβέρνηση απαγόρευσε την χρήση στρατιωτικού σόναρ.

Τον Νοέμβριο και Δεκέμβριο του 2011, στην διάρκεια ασκήσεων του ιταλικού πολεμικού ναυτικού, συνέβη και νέος μαζικός εκβρασμός στο Ιόνιο Πέλαγος με τουλάχιστον 9 ζιφιούς εκβρασμένους στην Κέρκυρα και άλλους 2 στην απέναντι Ιταλική ακτή. Σε συνεργασία με εξειδικευμένους κτηνιάτρους από τα Κανάρια νησιά, το Ινστιτούτο οργάνωσε τις σχετικές νεκροψίες και τα αποτελέσματα των ερευνών έδειξαν ότι τα σόναρ ήταν υπεύθυνα για μία ακόμη φορά. Είναι πολύ πιθανό ότι ο πληθυσμός των ζιφιών στο Ιόνιο Πέλαγος βρίσκεται πια στα όρια της εξαφάνισής του μετά από όλα αυτά τα περιστατικά και υπάρχουν στοιχεία, που στηρίζουν αυτή την εκδοχή. Μαζί με άλλες περιβαλλοντικές οργανώσεις, το Ινστιτούτο κατέθεσε επίσημη επιστολή προς το Υπουργείο Περιβάλλοντος και προς τον Υπουργό μαζί με τις συνεργαζόμενες οργανώσεις MOm, WWF και Tethys και συνεχίζει να αγωνίζεται για την πλήρη απαγόρευση της χρήσης στρατιωτικού σόναρ, τουλάχιστον κατά μήκος της Ελληνικής Τάφρου.

Ξεχωριστή ενότητα του ερευνητικού προγράμματος αποτελεί η μελέτη της βιοακουστικής των ζιφιών, όπου η ομάδα του Ινστιτούτου Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος έκανε μία ακόμα ανακάλυψη μεγάλης σημασίας το 2001. Μετά από προσπάθειες τριών χρόνων στη ΝΔ Κρήτη κατέγραψε και ανέλυσε για πρώτη φορά στον κόσμο τους ήχους που εκπέμπουν οι ζιφιοί. Τα αποτελέσματα της ανακάλυψης αυτής δημοσιεύτηκαν το 2002 στο επιστημονικό περιοδικό The Journal of the Acoustical Society of America (JASA).